Kolejowa wieża ciśnień w Otwocku

Przy ulicy Orlej w Otwocku, kilkadziesiąt metrów na zachód od torów stacji kolejowej Otwock, stoi potężny - o wysokości 21 metrów - budynek kolejowej wieży ciśnień.

Jest to druga kolejowa wieża ciśnień, która została wzniesiona na stacji w Otwocku. Pierwsza wieża wodna została wybudowana przez Kolej Nadwiślańską. Wieża górowała nad stacją. Została wybudowana tuż przy torach stacji - gdzieś pomiędzy dawnym żurawiem do parowozów, a klombem na placu przed dworcem. Warto w tym miejscu przypomnieć, że stary, drewniany, piętrowy dworzec kolejowy został wybudowany w stylu świdermajer i znajdował się w tym samym miejscu, co obecny dworzec kolejowy. Wieża wodna została wzniesiona na planie ośmiokąta. Była znacznie niższa, od wieży, która została wybudowana później. Wieżę wybudowano z czerwonej cegły. Nigdy nie była otynkowana. W elewacji starej wieży ciśnień można było wyróżnić trzy części. Na dolnej (najwyższej) zakończonej ozdobnym, masywnym gzymsem, wzniesiono szerszą część, w której znajdował się zbiornik na wodę. Wieża zwieńczona była dachem namiotowym o stosunkowo małym nachyleniu i zakończona niewielkich rozmiarów wieżyczką, w której zapewne funkcjonowała latarnia.

Stara wieża została rozebrana na początku XX wieku. W odległości około 100 metrów na zachód od starej wieży wodnej, wybudowano nową wieżę o konstrukcji żelbetowej. Autorstwo projektu architektonicznego wieży wodnej przy Orlej przypisuje się Janowi Fijałkowskiemu, który zaprojektował w tym samym czasie (około 1906-1910 roku) otwocki dworzec kolejowy.

Wieża ciśnień przy Orlej posiada trzy kondygnacje. Na górnym poziomie zbudowano żelbetowy zbiornik na wodę. Wodę do zbiornika doprowadzono podziemnym rurociągiem z rzeki Świder. Na trasie rurociągu pracowały dwie pompownie, wyposażone w silniki parowe (pierwsza pompownia wybudowana została obok mostu kolejowego nad rzeką Świder, a druga w budynku pompowni, zlokalizowanym obok wieży ciśnień). System wodociągowy zasilający stację Otwock i wieżę wodną działał jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku.

Projekt wieży ciśnień oparty został na planie ośmiokąta. Dolna część lekko zwęża się ku górze i zakończona jest ozdobnym gzymsem. Górna część została poszerzona efektownym wykuszem. Zwieńczenie obiektu stanowi dach namiotowy, na planie ośmiokąta. Dach wieży wodnej został przebudowany - prawdopodobnie w okresie powojennym. Na zdjęciach przedstawiających więżę ciśnień z okresu lat 20 - dach zwieńczony jest niewielką wieżyczką, przypominającą kształtem sygnaturkę. W wieżyczce znajdowała się latarnia.

Architektura wieży wodnej z Otwocka przypomina projekty wież wodnych - w stylu polskiego baroku - budowanych w Polsce w latach 20, których autorstwo przypisuje się Bronisławowi Brochowicz-Rogoyski i Romualdowi Millerowi. Ponieważ dostęp do projektów wież jest praktycznie niemożliwy, więc jest wielce prawdopodobne, że wieże budowane w latach 20. to adaptacja wcześniejszego projektu. Jednak nie można z całą pewnością stwierdzić, że pierwowzorem była otwocka wieża. Przeprowadzenie kwerendy w archiwach państwowych i kolejowych mogłoby wiele wyjaśnić. 

W otwockiej wieży ciśnień (na parterze) przez kilkanaście lat funkcjonował niewielki bar. Jednak właściciel zamknął bar w 2013 roku i od tej pory wieża stoi pusta. Wybite kilka szyb - których i tak nie ma zbyt wiele - oraz odpadający tynk i zacieki na elewacji, świadczą o tym, że wieży przydałby się remont. Jednak konstrukcja tej budowli jest tak wytrzymała, że bez remontu przetrwa jeszcze kolejne sto lat.

Wieża wpisana jest do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Wiele wskazuje na to, że wieża przejdzie na własność miasta Otwock, ale póki co żadnych konkretów w tej sprawie nie ma. W Otwocku są jeszcze dwie inne wieże wodne (nie związane z koleją), które znajdują się w gminnej ewidencji zabytków.

____________________
Znajdziesz też w magazynie TOROWY 12/2019

 / zdjęcia z 5 kwietnia 2017 roku /
Bibliografia:
[1]. Trasa "Nowego Otwocka"
[2]. Grupa Otwock - komentarze dotyczące wpisu na blogu