Bunkier Ciotki UNRRY do nawęglania parowozów

Żelbetowa wieża do nawęglania parowozów stoi od kilkudziesięciu lat na Odolanach. Dzisiaj, co nieco schowana za betonownią z ulicy Gniewkowskiej, jest świadectwem dawnego parowozowego imperium z warszawskich Odolan.

Wieża z Odolan to jedna z czterech wież do nawęglania parowozów, które były darem Ameryki dla Polski, po zakończonej II Wojnie Światowej². Wszystko odbyło się w ramach pomocy kierowanej przez UNRRĘ do zniszczonych przez wojnę krajów. Pozostałe, identyczne wieże znajdują się w Tarnowskich Górach, w Krakowie (Prokocim) i w Gdyni.

Warto w tym miejscu przypomnieć czym była UNRRA, bo wiele osób z oczywistych względów nic o tym nie wie, a przecież polska kolej pełnymi garściami czerpała ze szczodrobliwości Ciotki UNRRY. UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration czyli Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy) została powołana 9 listopada 1943 roku w Waszyngtonie. Organizacja miała na celu niesienie natychmiastowej pomocy państwom Europy i Azji, które najbardziej zostały zniszczone w wyniku działań wojennych. Pomoc obejmowała wszystko, czyli przysłowiowe mydło i powidło. UNRRA wydała w sumie 3,7 mld $ (w tym 2,7 mld $ to wkład USA). Z tej sumy na Polskę przypadło 478 mln $³. Polska była drugim po Chinach państwem, które otrzymało największą pomoc od Ciotki UNRRY.

Wieże do nawęglania parowozów zostały zaprojektowała przez firmę "Ross and White Company Locomotive coal, sand and cinder plants" z Chicago. PKP otrzymała dokumentację wież i na jej podstawie wieże zostały zbudowane z prefabrykatów. Część prefabrykatów i konstrukcji powstała w USA i została przywieziona statkiem w 1948 roku do Polski, a następnie rozwieziona pociągami do docelowych miejsc¹. 

Montaż wieży na Odolanach przebiegał z wielkimi problemami. Początkowo do roboty wzięła się firma PRK-15 (istnieje do dzisiaj pod nazwą ZBM). Niestety, z bliżej nie znanych mi powodów, PRK-15 nie dała rady zmontować bunkra na Odolanach. Bunkier został oddany do użytku dopiero w 1951 roku, gdy jak podaje Krzysztof Wiśniewski w Koleje Małe i Duże, kierownikiem budowy został Szymczakowski¹.

Warszawski bunkier nawęglał parowozy prawie 40 lat, służąc do początku lat 90². Pod koniec lat 90. nie miał zbyt dużo roboty, bo parowozy nie ciągnęły już pociągów na terenie Warszawy. Jednak kilka parowozów jeszcze funkcjonowało, służąc do ogrzewania wagonów przed przyłączeniem lokomotywy prowadzącej pociąg.

Bunkier Ciotki UNRRY do nawęglania parowozów był bardzo wydajnym urządzeniem. Zasypanie węglem tendra parowozu trwało od 3 do 7 minut.

Obok wieży stoi mniejszy obiekt w którym znajdował się tor wyładunkowy. Pod torem funkcjonował lej z kratą i zbiornikiem do którego zsypywano węgiel z węglarek. Z tego zbiornika, za pomocą taśmociągu, węgiel był transportowany do głównego zbiornika na wieży. Węgiel do tendra parowozu był transportowany rynnami zsypowymi przez pośredni zbiornik z wagą. W wieży znajdowała się także maszynownia wyciągu. Bunkier służył również do podawania piasku do piasecznic lokomotyw. W wieży znajdowała się suszarnia piasku i urządzenie do jego dozowania.

Jaki los czeka Bunkier Ciotki UNRRY z warszawskich Odolan? Dla kolej to tylko zbędny "zbiornik na węgiel". Trudno dla tego typu budowli znaleźć jakiekolwiek inne, alternatywne zastosowanie. Gdy w 2015 roku kolej poinformowała, że zamierza zburzyć wieżę do nawęglania parowozów w Prokocimiu⁴, stało się niemal pewne, że powoli nadchodzi kres bunkrów Ciotki UNRRY w Polsce. Do chwili obecnej nie zburzono wieży w Krakowie, a sprawa jakby przycichła, ale nie zdziwię się, gdy wkrótce dowiemy się, że pierwszy amerykański bunkier "padł". Miłośnicy i sympatycy kolei protestują, ale siła ich oddziaływania jest znikoma. Cała nadzieja w konserwatorach zabytków, ale czy tego typu konstrukcje mogą zostać zaliczone do zabytków?

____________________
Znajdziesz też w magazynie TOROWY 8/2020

/ zdjęcia z 16 lipca 2016 roku /
________________
1. Warszawa Szczęśliwice - Odolany. Dostępny w Internecie w https://henrygreywolf.blogspot.com/2016/04/warszawa-szczesliwice-odolany-krzyz.html. Dostęp: 29.04.2020
2. Wieża do nawęglania parowozów i napełniania piaskiem piasecznic przy parowozowni Warszawa Odolany. Dostępny w Internecie w https://cyfrowa.stacjamuzeum.pl/zasoby/obiekt/klatki-fotograficzne/po-1945/wieza-do-naweglania-parowozow-i-napelniania-piaskiem-piasecznic-przy-parowozowni-warszawa-odolany. Dostęp: 29.04.2020.
3. UNRRA. Dostępny w Internecie w https://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Relief_and_Rehabilitation_Administration. Dostęp 29.04.2020.
4. Niezwykły zabytek, tzw. bunkier amerykański, zamieni się w gruz. Jest niepotrzebny kolei. Dostępny w Internecie w https://dziennikpolski24.pl/niezwykly-zabytek-tzw-bunkier-amerykanski-zamieni-sie-w-gruz-jest-niepotrzebny-kolei/ar/c3-3925445. Dostęp: 29.04.2020.