Warszawskie tramwaje konne w zajezdni R3-Mokotów

Tytuł "Warszawskie tramwaje konne w zajezdni R3-Mokotów" jest trochę na wyrost, bo po warszawskich tramwajach konnych pozostały tylko wspomnienia i to na kartach historii. Do czasów nam współczesnych nie zachował się ani jeden oryginalny warszawski tramwaj konny. Jednak w temacie konnej komunikacji miejskiej, co nieco dzieje się na przestrzeni ostatnich lat.

Dzięki miłośnikom dawnej komunikacji, można w okresie letnim, na ulicach Starego Miasta,  zobaczyć XIX-wieczne omnibusy. Na stanie Tramwajów Warszawskich znajdują się dwa omnibusy konne, które udostępnione były szerokiej publice, na terenie zajezdni R3-Mokotów, w trakcie DTP 2017 - można zobaczyć na poniższych zdjęciach. 

Jeden z omnibusów to odrestaurowany wagon pochodzący z Zamościa (z żółtymi kołami), a drugi to wierna replika wagonu z 1856 roku - z kilkoma poprawkami, zwiększającymi bezpieczeństwo jazdy - wykonana przez Juliusza i Tomasza Siudzińskich (z czerwonym pudłem). Omnibus braci Siudzińskich powstał w 2008 roku i miał swój debiut na ulicy Chłodnej, na Kercelaku. Wagon przystosowany jest do jazdy po torach, z prędkością do 7 km/godz. Właśnie takie tory znajdują się na Chłodnej, między Żelazną, a budynkiem straży pożarnej.

W głównej hali zajezdni tramwajowej prezentowane byłe modele historycznych wagonów. Wśród nich był model szynowego wagonu konnego GTDŻR (Głównego Towarzystwa Dróg Żelaznych Rosyjskich) - Г.О.Р.Ж.Д. (Главное общество российских железных дорог). Autorem modelu jest Dariusz Walczak.

Historię tramwajów konnych w Warszawie można podzielić na dwa etapy. Pierwszy etap, którego początek możemy datować na 1822 rok, to era omnibusów konnych. Pierwsze omnibusy kursowały nieregularnie, a głównych ich zadaniem było skomunikowanie terenów podmiejskich z centrum Warszawy. Pierwsza podmiejska linia omnibusowa (Godeckiego), która kursowała według rozkładu jazdy została uruchomiona w 1836 roku. Omnibusy kursowały na trasie plac Saski - Królikarnia. Pierwsza omnibusy miejskie (steinkellerki) pojawiły się w 1844 roku, w zawiązku z uruchomieniem Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Był to okres gwałtownego rozwoju komunikacji omnibusów konnych.

Pojawienie się 11 grudnia 1866 roku tramwajów konnych na ulicach Warszawy, stworzyło konkurencję dla omnibusów. Był to początek drugiego etapu komunikacji konnej na terenie Warszawy. Tramwaje konne umożliwiały przewiezienie dużo większej liczby pasażerów, bagaży, a także towarów. Pierwsza linia tramwaju konnego, zwanego kolejowym, łączyła warszawskie dworce kolejowe: Warszawsko-Wiedeński, Petersburski i Terespolski. Jej budowa była wymuszona restrykcyjną polityka władz carskich, które nie zezwalały na budowę mostu kolejowego przez Wisłę. Inwestorem i operatorem tramwaju konnego była spółka braci Pereire - Główne Towarzystwo Dróg Żelaznych Rosyjskich (Г.О.Р.Ж.Д.) - kontrolowana przez kapitał francuski (Credith Mobilier). Ta sama spółka budowała i zarządzała linią kolejową, łączącą stolicy Imperium Rosyjskiego z Królestwem Polskim (Droga Żelazna Warszawsko-Petersburska).

Długość trasy pierwszej linii konnej, wraz z odgałęzieniami, wynosiła 6 km (Marszałkowska - Królewska - odgałęzienie od placu Grzybowskiego - Krakowskie Przedmieście - plac Zamkowy - most Kierbedzia - Targowa - odgałęzienia do Kijowskiej i portu nad Wisłą). Początkowo tabor składał się z 4 wagonów osobowych i dużo większej liczby wagonów towarowych. Znaczenie tramwaju konnego dla przewozu towarów zmalało wraz z otwarciem mostu kolejowego przy Cytadeli (1875).

18 października 1881 roku oddano do użytku pierwszą linię nowej konnej sieci tramwajowej (Muranów - Stare Miasto - Nowy Świat - Al. Ujazdowskie - Bagatela), która zastąpiła tramwaj kolejowy. Do 1883 roku wybudowano kolejne linie tramwajowe, w tym kilka linii śródmiejskich oraz przebudowano tory zlikwidowanego w 1881 roku tramwaju kolejowego. Linie tramwaju konnego o łącznej długości 37 km obsługiwały 304 wagony i 817 koni (wg stanu na 1907 rok).

Uruchomienie nowej konnej sieci tramwajowej w 1881 roku, nie przyczyniło się do kresu omnibusów konnych. Przez dziesiątki lat, sieć omnibusów konnych rozwijała się równolegle z siecią tramwajową. W 1904 roku po ulicach Warszawy kursowało 128 omnibusów. Jednak rozwój sieci tramwajowej ostatecznie położył kres erze omnibusów konnych. Ostatnia linia omnibusowa - ze Starego Miasta na Pragę - została zlikwidowana w 1911 roku.

Zagrożenie dla konnej sieci tramwajowej pojawiło się kilkadziesiąt lat później, wraz z rozwojem tramwaju elektrycznego. Sieć tramwaju konnego była systematycznie likwidowana i zastępowana przez wagony elektryczne. Ostatnia linia konna przetrwała na Woli. Została zlikwidowana w 1916 roku. Wszystkie warszawskie linie konne (od 1866 do 1916 roku) miały rozstaw szyn 1525 mm.
____________________
Znajdziesz też w magazynie TOROWY 1/2020

/ zdjęcia z 23 września 2017 roku /
Bibliografia:
[1]. Jan Wojcieszak - Komunikacja tramwajowa w Polsce (TTS 9/2003)
[2]. Warszawskie tramwaje konne